بازار سرمایه

بازار سرمایه که با نام بازار بورس اوراق بهادار نیز شناخته می شود به بازار دادوستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و دارایی های بدون سررسید اطلاق می شود. این بخش از بازار مالی نقش مهم تری در گردآوری منابع و تأمین نیازهای سرمایه گذاری واحدهای تولیدی دارد. بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده تر است و از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است. در کشور های توسعه یافته، بازار سرمایه، مرکزیت نظام مالی را تشکیل می دهد. از طرفی دیگر، در اغلب کشور های در حال توسعه، این نقش برعهده بازار پول است. در نظام های اقتصادی این چنینی، بانک ها نقش مضاعفی دارند زیرا به علت کمبود وجود بازار سرمایه ای رشد یافته نظام بانکی باید نیاز های سرمایه ای را تامین کند.

وظایف این بازار عبارتند از: تشکیل سرمایه دراقتصاد ملی، تامین سرمایه بنگاه ها، تعیین ارزش و قیمت های ذاتی ابزارهای مالی و در نتیجه کار اصلی بازار سرمایه ایجاد پلی ارتباطی بین سرمایه گذاران خرد و کلان، متقاضیان این سرمایه مانند بنگاه های تولیدی یا شرکت ها است . همچنین دو نوع از ابزارهای اصلی مورد استفاده در بازار سرمایه عبارتند از سهام و اوراق قرضه .

لازم به ذکر است با وجود اینکه ریسک پذیری در بازار سرمایه به مراتب بالاتر است و اعضای این بازار در سود و زیان شرکت های سهامی، شریک خواهند بود اما سودآوری بازارهایی مانند بازار بورس و اوراق بهادار، بسیار بالاتر از سودی است که می توان از سپرده گذاری در بانک ها به دست آورد.

معاملات در بازار سرمایه در دو بخش بازار اولیه و بازار ثانویه انجام می گیرد که در ادامه ویژگی های هریک از این بازارها را مورد بررسی قرار می دهیم:

بازار اولیه (primary market)؛ هنگامی که شرکتی قصد ورود به بازار سرمایه را دارد برای اولین بار، اوراق خود را در این بازار مبادله می کند. به عبارتي، اوراقي كه در اين بازار عرضه مي شود تماماً دست اول بوده و سرمایه گذاران می توانند این اوراق را مستقيماً از خود شركت ناشر يا نماينده فروش آن (شرکت های تامین سرمایه، کارگزاری ها یا موسسات مجاز) به قیمت اسمی خريداري کنند.

عرضه های اولیه می تواند به دو صورت عرضه خصوصی اولیه یا عرضه عمومی اولیه انجام شود.

عرضه عمومی اولیه یا همان IPO، نمونه ای از یک بازار اولیه است که اوراق بهادار شرکت برای اولین بار به عموم سرمایه گذاران و بدون سابقه قیمت گذاری قبلی عرضه می شود.

در عرضه خصوصی اولیه، اوراق بهادار شرکت ناشر، به مجموعه های بزرگتری مانند صندوق ها، شرکت های بیمه، بانک ها و ... با قیمت مشخص شده واگذار می شود که عموما در این حالت قیمت عرضه می تواند کمتر باشد در کنار اینکه، مراحل اداری و حساسیت کمتری برای بررسی وضعیت مالی ناشر انجام می گیرد.

هدف از ایجاد بازار اولیه، برآرود نیاز به افزایش سرمایه در شرکت هایی است که برای انجام فعالیت های خود نیاز به سرمایه بالاتر دارند و این موضوع در قالب واگذاری سهام شرکت به عموم سرمایه گذاران انجام می گیرد.

از جمله وظایف بازار اولیه:

یکی از عناصر مهم این سازماندهی، دانش کافی در خصوص ساختار مالی است که شامل الزامات و در دسترس بودن حقوق صاحبان سهام، نسبت بدهی به سهام و نسبت نقدینگی است که همه ی این موارد باید در خصوص انتشارات جدید اوراق بهادار به دقت مورد بررسی قرار بگیرند.

به این معنی که خرید مقدار مشخصی از سهام منتشر شده جدید با یک قیمت ثابت توسط متعهد پذیره نویسی تضمین می شود. زمانی که انتشار اوراق بهادار مورد استقبال عمومی قرار نگیرد، متعهد پذیره نویسی اقدام به خرید سهام می نماید. دراین شرایط، ریسک شرایط عدم اطمینان از بین می رود. خدمات تضمین، هم برای شرکت و هم برای عموم بسیار حائز اهمیت است. شرکت ها دریافت پولشان را تضمین می کنند و سرمایه گذاران نیز از نگرانی دور می شوند.

فروش اوراق بهادار به سرمایه گذاران نهایی. این یک کار تخصصی است که توسط کارگزاران و معامله کنندگان اوراق بهادار اجرا می شود و آن ها ارتباطی مستقیم و منظم را با سرمایه گذاران برقرار خواهند کرد. در واقع در زمان توزیع اوراق بهادار سهام برای اولین بار در دسترس عموم قرار می گیرد.

پس از اتمام عرضه اولیه اوراق بهادار در بازار اولیه و اختصاص آن به عموم سرمایه گذاران، برای ادامه جریان معاملات نیاز به بازار دیگری وجود دارد که روند تقابل خرید و فروش سهام جهت رسیدن به قیمت بازار را به وجود آورد که به بازار ثانویه (secondary market)، معروف می باشد. بازار ثانويه مجموعه ای از خريداران و فروشندگان سهام و ديگر اوراق بهاداري است كه قبلا انتشار يافته است. براي مثال اگر فردي بخواهد سهم يا ورقه قرضه اي را كه پيش تر توسط ناشر آن به ديگر خريداران عرضه شده است، خريداري نمايد بايد به بازار ثانويه مراجعه كند. لازم به ذکر است که در بازار ثانویه قیمت اوراق بر اساس میزان عرضه و تقاضای آنها مشخص می شود. در واقع بازار ثانویه بازاری است که با توجه به متغیرهای اقتصادی، قیمت گذاری منطقی بر اساس گزارشات مالی شرکت را فراهم می کند.

به عنوان شاخصی برای تعیین وضعیت اقتصادی یک کشور که افزایش یا کاهش بازار سهام نشانگر رونق یا رکود در اقتصاد است.

عامل تضمین نقدینگی برای سرمایه گذاران، چرا که آنها می توانند در این بازار به راحتی اوراق بهاداری که در بازار اولیه خریداری کرده اند را داد و ستد نمایند و به علت سازماندهی و قانونی بودن این بازار خریداران و فروشندگان به سادگی اقدام به خرید یا فروش سهام می کنند.

فرصتی برای کسب بازده و سرمایه گذاری و به کار گیری پول ساکن سرمایه گذاران کنترل و نظارت بر شرکت ها؛ بازار ثانویه اجازه معامله شرکت هایی که در بورس اوراق بهادار پذیرفته نشده اند را نمی دهد. همچنین نظارت بر خرید و فروش و الزام به انتشار گزارشات مالی ناشر، توسط نهادهای نظارتی در این بازار انجام می گیرد تا نافع سرمایه گذاران حفظ شود.

بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران از جمله بازارهای ثانویه می باشند که با توجه به وضعیت و نوع اوراق بهادار مورد معامله، نوع بازار آنها متفاوت است و به چندین دسته تقسیم بندی می شوند.

بازار بورس اوراق بهادار تهران دارای دو بازار به نام های بازار اول و بازار دوم می باشد. بازار اول بورس، خود دارای دو تابلو به نام های تابلو اصلی و تابلو فرعی می باشد.

شرایط پذیرش در هرکدام از این بازارها متفاوت است و شرکت ها از جهت سرمایه ثبت شده ناشر، میزان شناوری سهام، وجود یا عدم وجود زیان انباشته، سابقه فعالیت ناشر و حداقل تعداد سهامداران در هرکدام از این بازارها می تواند قرار گیرند. همچنین شرکت هایی که هنگام عرضه اولیه، شرایط پذیرش در بازار بورس را احراز نکردند، جهت انجام معاملات ثانویه در بازار فرابورس ایران فعالیت می کنند. بازار فرابورس ایران نیز به چندین بازار از جمله بازار اول و بازار دوم فرابورس، بازار پایه، بازار عرضه (معاملات عمده و بلوکی)، بازار ابزارهای نوین مالی تقسیم بندی می شود.